فهرست مطالب:

کاتالیزور

کاتالیزور، این روزها بیش از هر زمان دیگری بحث آلودگی هوا و راهکارهای کنترل آن در کشورمان مطرح است. جایگزینی خودروهای برقی برای تاکسیرانی، کاهش تعرفه واردات برای خودروهای برقی و سختگیرانه‌تر شدن استانداردها برای شماره‌گذاری خودروهای جدید از جمله اقداماتی است که از جانب دولت و مسئولین دردست اجراست؛ اما آنچه در زمان کنونی با آن طرف هستیم میلیون‌ها خودروی بنزینی‌ هستند که هم‌اکنون در جاده در تردداند و آلایندگی آن‌ها سایه بر سلامت جامعه انداخته است.

عوامل زیادی در میزان آلایندگی یک خودرو دخیل‌اند. از تکنولوژی ساخت پیشرانه تا بنزینی که برای کارکرد آن مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ اما هر خودرویی با هر پیشرانه‌ای، اگر به زمان عامیانه “کوک” نباشد، میزان آلاینده‌های آن افزایش می‌یابد.

در صورتی که پیشرانه یک خودرو در سلامت کامل عمل کند، گاز خروجی آن با عبور از قطعه‌ای به نام “کاتالیزور” پاک‌تر می‌شود.
قطعه‌ایست که وظیفه دارد گاز‌های آلاینده موتور خودرو را به گازهای “بی اثر” یا “کم اثر” تبدیل کند.

مانند هر قطعه دیگری عمر مفیدی دارد و پس از آن باید تعویض شود. اینکه قطعه معیوب می‌توان به دیگر قطعات خودرو نیز آسیب بزند موضوع آنچنان مهمی به شمار نمی‌رود؛ آنچه اکنون بیشترین اهمیت را داراست آمار مرگ‌و‌میر و بیماری جامعه بر اثر آلودگی هواست که روند نگران کننده‌ای را طی می‌کند.

خرابی کاتالیزور

خرابی کاتالیروز علائمی دارد؛ عملکرد خودرو با اختلال مواجه شده و مصرف سوخت نیز افزایش می‌یابد. کاهش شتاب و راندمان خودرو، داغ شدن بیش از حد موتور روشن شدن چراغ چک از جمله نشانه‌های خرابی کاتالیزور هستند.

خودرویی که کاتالیزور آن معیوب باشد، قادر به پاس کردن تست معاینه فنی نیست. قیمت بالای این قطعه موجب شده بسیاری از مالکان به سمت روش‌های غیراصولی برای تعمیر کاتالیزور خودروی خود بروند و یا بعضا اقدام به حذف این قطعه کنند.

باورهای درست و غلط در مورد کاتالیزور فراوانند. حتی خرید و فروش نمونه کارکرده این قطعه در بازار لوازم یدکی دیده می‌شود!
اما “کاتالیزور” چطور عمل می‌کند؟ چرا قطعه گران قیمتی است و تولید آن چه مراحلی دارد؟

برای پاسخ به سوالاتی از این قبیل، سری به کارخانه ایران دلکو، از بزرگترین مجموعه‌های صنعتگر کشور که به صورت تخصصی به تولید کاتالیزور میپردازد زدیم. ایران دلکو به صورت B2B، برای خودروسازان کشور کاتالیز تولید می‌کند و در بازار آزاد نیز با نمونه های افترمارکت کاتالیز این برند مواجه خواهید شد.

کاتالیزورهای ماشین در این کارخانه به تولید رسیده و وارد بازار می شود. ایران دلکو به عنوان یکی از شرکای تجاری ایران خودرو، به تولید کاتالیز پژو و کاتالیز سمند نیز به عنوان پر تیراژ ترین خودروهای بازار مشغول است. قیمت کاتالیزور این خودروها در بازار افترمارکت نیز مسئله دیگری است که ذهن مصرف کنندگان را به خود مشغول می کند.

تاریخچه کاتالیزور

در صنعت خودروسازی برای کاهش آلاینده‌های خروجی موتورها از دهه 1960 آغاز شد. درابتدا از کاتالیزورهای قلع و جیوه استفاده می‌شد که برای محیط‌زیست به‌شدت مضر بودند.

دهه 1970، سه‌جزئی توسعه داده شدند که شامل اکسیداسیون، اختلاط هوا و سوخت و تبدیل اکسید نیتروژن به نیتروژن می‌شد.

در دهه 1980، چهار جزئی توسعه داده شدند. این کاتالیزورها به‌طور گسترده در خودروهای جدید استفاده می‌شوند و توانایی کاهش آلاینده‌ها و بهبود عملکرد خودرو را دارند.

سال 1990، کاتالیزورهای پیشرفته‌تری با استفاده از فناوری‌های جدیدی مانند فناوری نانو و تکنولوژی پلاسما توسعه داده شدند.

امروزه، استفاده از کاتالیزورها در خودروهای درون‌سوز اجباری است و بسیاری از کشورها قوانین سختی را برای کاهش آلاینده‌های خروجی خودروها در نظر گرفته‌اند.

این تکنولوژی همچنین در صنعت نفت و گاز نیز به‌عنوان روشی برای کاهش آلاینده‌ها در فرایند تولید استفاده می‌شود.

انواع کاتالیزور چیست

اگزوز مورد استفاده در خودروها از انواع مختلفی ساخته شده‌اند که در ادامه 5 نوع رایج و پرکاربرد آنها را بررسی می‌کنیم

کاتالیزور تک راهه (Single-way catalytic converter)

Single-way catalytic converter یا تک راهه فقط CO را به CO2 تبدیل می‌کند و از آن در خودروهای قدیمی استفاده می‌شد.

دو راهه (Two-way catalytic converter)

Two-way catalytic converter دو راهه که بیشتر در موتورهای دیزلی استفاده می‌شود، به‌طور هم‌زمان هیدروکربن را به بخار آب و مونوکسید کربن را به دی‌اکسید کربن تبدیل می‌کند.

سه راهه (Three-way catalytic converter)

سه راهه متداول‌تر از بقیه مدلهای آن می‌باشد زیرا تأثیر بیشتری در کاهش آلایندگی موتور دارند.

همان‌طور که از نامش مشخص است، به‌طور هم‌زمان سه کار شامل تبدیل مونوکسید کربن به دی‌اکسید کربن، تبدیل هیدروکربن به بخار آب و تبدیل اکسیدهای نیتروژن به نیتروژن انجام می‌دهد.