تاکسی در ایران
تاریخچه تاکسی در ایران مسیر پر پیچ و خمی را طی کرده تا به امروز رسیده است. در این مقاله قصد داریم تا باهم سرگذشت جذاب و عجیب تاکسی در ایران را مرور کنیم.
روش های حمل و نقل درون شهری در اوایل قرن ۱۴
با گسترش شهرنشینی و توسعه شهرها، دیگر امکان این وجود نداشت که تمامی مسیرها به صورت پیاده طی شود. از طرف دیگر داشتن درشکه شخصی برای تمامی مردم میسر نبود و بیشتر مختص خانواده‌های ثروتمند بود. به همین دلیل رفته رفته از سال ۱۳۰۱ به بعد درشکه‌ها در ازای دریافت مبلغ اندکی ، مردم را در مسیرهای مشخصی از شهر جابه‌جا می‌کردند.
البته که این درشکه‌ها هم در تمامی نقاط شهر مستقر نبودند و بیشتر در مناطق پر رفت و آمد مانند بازار و قسمت‌های مرکزی شهر و همچنین در نزدیکی سینماها و کافه‌ها حضور داشتند.
در همین زمان‌ها، تعداد محدودی اتوموبیل وارد شهر تهران شدند که با نام “کرایه کش” شناخته می‌شدند. این اتوموبیل‌ها افراد و خانواده‌های ثروتمند را به صورت اختصاصی جابه جا می‌کردند. اما همچنان درشکه مهمترین وسیله حمل و نقل درون شهری بود. این مسیر رفته رفته ادامه پیدا کرد و به صورت تدریجی تعداد خودروهای کرایه‌کش در سطح شهر تهران افزایش پیدا کرد.
قدیمی ترین خط تاکسی در ایران
فعالیت کرایه‌کش‌ها در ابتدا بیشتر به جابه‌جایی و حمل و نقل خانواده‌های ثروتمند اختصاص داشت. منطقه شمیران یکی از ییلاقات تهران بود که بسیاری از خانواده‌های متمول در آن منطقه باغ داشتند و برای تفریح و استراحت به سمت شمیرانات حرکت می‌کردند.
در فصل زمستان که هوا سرد بود و بعضا جاده‌ها برفی می‌شدند، اسب‌ها و درشکه به خوبی نمی‌توانستند مسیر شمیرانات را طی کنند. خودروهای کرایه‌کش از این فرصت استفاده کردند و در مسیر جاده شمیران اولین خط تاکسیران را راه اندازی کردند.
بنابراین می‌توان مسیر جاده شمیرانات یا همان خیابان شریعتی امروز در تهران را به عنوان اولین مسیر تردد تاکسی‌ها یا همان خودروهای کرایه‌کش در ایران دانست.
اولین تجربه های تاکسیرانی در ایران
در سال ۱۳۲۵ شرکتی به نام ب.ب.تاکسی با استفاده از ۱۰ دستگاه خودروی فیات به نوعی اولین شرکت تاکسی رانی را در تهران راه اندازی کرد. گرچه که این مجموعه فعالیت بسیار محدودی داشت اما می‌توان آن را زمینه ساز شکل گیری صنعت تاکسیرانی در ایران دانست.
اینها به صورت محدود و تنها در مناطقی مانند مقابل سینماها، کافه‌ها و سالن‌های تئاتر حضور داشتند و مسافران را به مقصد خود منتقل می‌کردند.
نکته جالب در این مورد، هزینه بسیار ارزان آن بود که تنها با مبلغ ۵ قران مسافران می‌توانستند به مقصد خود عزیمت کنند. قیمت پایین باعث شد تا علاوه بر خانواده‌های اشرافی، این بار مردم عادی هم بتوانند از این سیستم حمل و نقل استفاده کنند. با افزایش تقاضا برای تاکسی در سایر نقاط شهر، شرکت‌های دیگری هم به فکر راه اندازی چنین مجموعه‌های افتادند.
تاسیس اولین شرکت تاکسیرانی
پس از افزایش محبوبیت تاکسی در بین تمامی اقشار جامعه و افزایش تقاضا برای آن، فخرالدوله، دختر مظفرالدین شاه و مادر علی امینی که آن زمان نسخت وزیر ایران بود، در سال ۱۳۲۶ به صورت رسمی شرکت تاکسیرانی تهران را افتتاح کرد و می‌توان سال ۱۳۲۶ را نقطعه عطفی در تاریخچه تاکسی در ایران دانست.
این شرکت در ابتدا حدود ۱۰۰ تاکسی خریداری کرد و شوفرهای مخصوصی را برای هدایت اینها در نظر گرفت. حالا دیگر این تاکسِی‌ها شکلی شبیه به تاکسی امروزی داشتند و در مسیرهای مشخصی حرکت می‌کردند. در بین راه مسافران را سوار و پیاده می‌کرد.
نکته مهم در این زمان گسترش خطوط تاکسی بود؛ به طوری که در اکثر خیابان‌های اصلی تهران حضور داشتند و مردم می‌توانستند از خدمات آن‌ها استفاده کنند.
تاکسی سواری مهمان جدید فرهنگ عامه‌ی شهری
در این زمان تاکسِی پدیده‌ی مدرنی در جامعه بود و مانند بسیاری از پدیده‌های دیگر، موافقان و مخالفان خود را داشتند. تاکسِی خیلی زود توسط جوانان پذیرفته شد و به عنوان پر طرفدارترین مسافران شناخته می‌شدند.
از طرف دیگر امکان خرید اتوموبیل برای بسیاری از خانواده‌ها مهیا نبود و این افراد با پرداخت هزینه‌ای اندک، می‌توانستند ماشین سواری را تجربه کنند. تاکسِی حالا دیگر یکی از مظاهر شهرهای مدرن به حساب می‌آمد و تاکسِی سواری پدیده‌ای بود که زندگی طبقه متوسط و جوانان را متحول کرد.
شوفر تاکسی شغل جدید و پرطرفدار
با گسترش تاکسی ها در شهر، شغل تاکسِی رانی و شوفر هم به عنوان یکی از مشاغل مدرن و نوظهور طرفداران بسیار زیادی پیدا کرده بود. در آن زمان خیلی از افراد حتی بخش زیادی از وسایل خود را می‌فروختند تا بتوانند هزینه خرید یک تاکسِی را تامین کنند. همچنین ظهور تاکسِی در ایران باعث شد تا افراد بیشتری به رانندگی و دریافت گواهینامه تمایل پیدا کنند.
البته که در سال‌های ابتدایی رانندگان مالک تاکسِی نبودند و به عنوان کارمند در شرکت تاکسی رانی فعالیت می‌کردند.
تمامی رانندگان در آن سال‌ها لباس متحدالشکل داشتند. کت و شلوارهای یک دست، به همراه آرم مخصوص لباس فرم مخصوص تمام رانندگان در آن سال‌ها بود و می‌توان شغل رانندگی تاکسِی یکی از مشاغل با ارزش و مهم در جامعه به حساب می‌آمد که افراد زیادی تمایل داشتند وارد این شغل شوند.
مدل‌های مختلف تاکسی در ایران
اما یکی از نکات جالب در تاریخچه تاکسِی در ایران، نوع خودروهایی است که به عنوان تاکسی استفاده می‌شدند. در ایتدا یعنی در همان سال‌های ۱۳۲۵ و ۱۳۲۶ تنوع بسیار بالا بود. همچنین در آن زمان افراد می‌توانستند به عنوان راننده ثبت نام کنند و خودرودی خود را به تاکسِی تبدیل کنند.
به همین دلیل در آن زمان از هر نوع خودرویی به عنوان تاکسی استفاده می‌شد و برای مشخص کردن، رنگ سپر و بدنه‌های خودرو را تغییر می‌دادند تا از سایر ماشین‌ها مشخص شوند.
در سال ۱۳۴۷ سازمان تصمیم گرفت که از خودروهای یکسان استفاده کند. از آن‌جایی که ارزان بودن یکی از مهمترین نکاتی است که در تمام تاریخچه تاکسِی در ایران به چشم می‌خورد، برای یکسان سازی خودروها، از پیکان که آن زمان مهمترین و بهترین خودروی ساخت ایران بود استفاده شد و به این ترتیب پیکان به یکی از پرتعدادترین خودروهای سطح شهر تبدیل شد.
این مسئله تا دهه ۱۳۷۰ هم ادامه داشت و در اواخر دهه هفتاد بود که خودروهای دیگری هم وارد عرصه تاکسِیرانی در ایران شدند. این روزها سمند و پراید به عنوان خودروهای اصلی در ایران شناخته می‌شوند.
مهمترین مشکلات در تاریخچه تاکسی در ایران
گرچه که ورود به ایران دوره جدیدی را از صنعت حمل و نقل شکل داد و باعث افزایش سرعت توسعه شهری شد، اما تاکسِی رانی در ایران کاملا هم بدون نقص نبوده و مشکلات فراوانی را با خود به دنبال داشته است. یکی از مهمترین مشکلات در صنعت تاکسِی رانی، مشکلات در تعیین نرخ است که هیچ وقت نه رانندگان را راضی کرده و نه مسافران.
دلیل این امر ثابت بودن کرایه در تمام شرایط است. مثلا به عنوان مثال هزینه یک مسیر در ساعات بسیار خلوت یک روز بهاری، با روزهای برفی و پرترافیک و شلوغ زمستان باهم برابر است. این مسئله باعث شده تا رانندگان هیچ گاه از میزان کرایه‌های مصوب راضی نباشند.
از طرف دیگر در دسترس نبودن همیشگی تاکسِی، باعث به وجود آمدن پدیده‌ای به نام آژانس شد. با روی کار آمدن آژانس‌ها مشکل دسترسی به تاکسی در تمام نقاط و تمام ساعات شبانه روز حل شد، اما این بار مسئله قیمت برای مسافران مشکل ساز شد.
معمولا هزینه آژانس نسبت به تاکسِی‌های شهری چندین برابر بود که این مسئله برای مسافران خیلی جذاب نبود. تمامی این موارد در کنار مشکلات ریز و درشت دیگر، ایده اصلی شکل گیری تاکسی‌های اینترنتی بود.
تاکسی اینترنتی تحولی در تاریخچه تاکسی در ایران
مشکلات بسیار زیادی که در طی زمان و به دلیل افزایش قیمت‌ها، شلوغ شدن خیابان و فرسودگی ناوگان حمل و نقل عمومی رخ داد، باعث شد تا ایده اولیه تاکسِی اینترنتی شکل بگیرد.
هدف تاکسِی اینترنتی برطرف کردن تمامی مشکلات تاکسیرانی سنتی است که باعث می‌شود هر دو طرف یعنی هم راننده و هم مسافر تجربه بسیار خوبی از سفر داشته باشند و رضایت هر دو طرف برآورده شود.
جمع بندی
مسیر بسیار دور و درازی طی شده تا حمل و نقل درون شهری به جایگاه امروز خود برسد. تاریخچه تاکسِی در ایران از درشکه‌ها و اسب‌هایی که در مسیرهای بسیار کوتاه فعالیت می‌کردند آغاز شد، با تاکسی‌های محدودی که در دهه ۱۰ شمسی به نام کرایه‌کش و تنها برای خانواده‌های ثروتمند شمال شهر فعالیت می‌کردند ادامه پیدا کرد.
در دهه ۲۰ شمسی، تاکسی‌های همگانی که با مبلغی ارزان تمام اقشار جامعه را به مقصد خود می‌رساندند، صنعت تاکسیرانی در ایران را متحول کرد. از پیکان و فیات و رنو گرفته تا سمند و پراید و خودروهای خارجی، همگی دورانی را به عنوان تاکسی در خیابان‌ها گذرانده اند.
